Καθώς ο καιρός περνάει και η περίοδος της πανδημίας συνεχίζει τη διαδρομή της στην ιστορία της ανθρωπότητας όλοι, μικροί και μεγάλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με καταστάσεις που μέχρι πρότινος μας ήταν ξένες.
Όλοι –άλλοτε συνειδητά άλλοτε ασυνείδητα- πιάνουμε τον εαυτό μας να χάνεται σε μια δίνη σκέψεων που αφορούν στην επικινδυνότητα της τρέχουσας κατάστασης: πώς θα προστατευτούμε, πότε θα τελειώσει όλο αυτό, πότε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα…
Σίγουρα, αυτές οι ανησυχίες δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστα τα παιδιά, τα οποία είναι γνήσιοι δέκτες των ερεθισμάτων του περιβάλλοντός τους, ακόμη και όταν οι γονείς πασχίζουν να κρατήσουν τους φόβους τους κρυφούς. Έτσι, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα μπορεί να δημιουργήσει στα παιδιά αντίστοιχα άγχη και σκέψεις που αφορούν τόσο σε θέματα καθημερινότητας όσο και σε ζητήματα επιβίωσης: «Πώς θα αντέξω όλη μέρα μες στο σπίτι;», «Γιατί δεν μπορώ να παίξω στο πάρκο;», «Πότε θα είναι όλα όπως πριν;», «Κινδυνεύω; Κινδυνεύουμε;», «Οι γονείς μου μπορεί να πάθουν κάτι; Οι παππούδες και οι γιαγιάδες μου;» κλπ.
Παράλληλα, λόγω του ότι τα παιδιά από τη φύση τους είναι ιδιαίτερα εγωκεντρικά, τείνουν να αισθάνονται πως οτιδήποτε συμβαίνει όχι μόνο τα αφορά, αλλά έχουν συμβάλλει με κάποιο τρόπο ώστε να λάβει χώρα. Υπό αυτή την έννοια, έχουν την τάση να ενοχοποιούνται για ό, τι αρνητικό ή δυσάρεστο προκύπτει, ακόμη και αν δεν μπορούν να προσδιορίσουν την πηγή της συμβολής τους (η οποία, φυσικά, δεν υπάρχει).
Κατά συνέπεια, η παρούσα συνθήκη μπορεί να συνιστά μια ιδιαίτερα δυσάρεστη κατάσταση για τα παιδιά, ακόμη και αν σε συνειδητό επίπεδο τα ίδια δεν δείχνουν κάτι τέτοιο. Η εξήγηση σε αυτό το φαινόμενο είναι πως τα παιδιά συνηθίζουν να εκφράζουν το άγχος, τον φόβο ή την ανησυχία τους με διαφορετικό τρόπο σε σχέση με τους ενήλικες. Αυτός είναι και ο λόγος που ένα παιδί (ανεξαρτήτως ερεθίσματος ή συνθήκης) μπορεί να νιώθει στενοχώρια, θυμό, φόβο, απογοήτευση, ανησυχία, άγχος ή ακόμη και απόγνωση, χωρίς να το εκφράζει σε λεκτικό επίπεδο. Επειδή, όμως, όλα τα συναισθήματα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο βρίσκουν τελικά διέξοδο, εμείς, ως γονείς, αυτό που καλούμαστε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας είναι να ανιχνεύσουμε με ποιο τρόπο βρίσκει έκφραση κάθε αρνητικό συναίσθημα. Η μέθοδος για να το επιτύχουμε είναι να παρατηρήσουμε τυχόν αλλαγές στη συμπεριφορά τους, όπως:
· Παλινδρόμηση, δηλαδή επιστροφή σε συμπεριφορές που το παιδί έχει κατακτήσει σε προηγούμενο αναπτυξιακό στάδιο. Π.χ. νυχτερινή ενούρηση.
· Ευερεθιστότητα, η οποία μπορεί να εκφράζεται π.χ. με αναίτιο κλάμα ή κλάμα χωρίς ιδιαίτερο λόγο, νεύρα, επιθετικότητα.
· Προσκόλληση σε κάποιον από τους δύο ή και στους δύο γονείς, η οποία με τη σειρά της τείνει να αυξάνει το άγχο αποχωρισμού και να οδηγεί σε αύξηση της απαιτητικότητας του παιδιού (π.χ. χρειάζεται περισσότερες αγκαλιές, περισσότερη σημασία, περισσότερα χατίρια).
· Διαταραχή στον ύπνο, η οποία μπορεί να εκφράζεται με πολλαπλά ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας, εφιάλτες ή δυσκολία στην έλευση του ύπνου.
· Αλλαγή στη συμπεριφορά του παιδιού σε σχέση με το φαγητό, η οποία μπορεί να εκφραστεί είτε μέσα από υπερφαγικά επεισόδια είτε μέσω άρνησης του φαγητού.
· Απόσυρση και άρνηση αγκαλιάς ή πλησιάσματος, κλείσιμο στο δωμάτιο και απομόνωση.
· Διάσπαση προσοχής και αδυναμία συγκέντρωσης, η οποία μπορεί με τη σειρά της να οδηγήσει σε πτώση των σχολικών επιδόσεων.
· Αλλαγή στον τρόπο που διαχειρίζεται το παιχνίδι και τις ψυχαγωγικές του δραστηριότητες. Σε αυτή την περίπτωση, καλούμαστε να παρατηρήσουμε τον τρόπο που συμπεριφέρεται στα παιχνίδια του, τις ζωγραφιές που φτιάχνει, τις ιστορίες που δημιουργεί στα παιχνίδια ρόλων που επινοεί. Σημαντικές ενδείξεις είναι οι έντονες αιχμηρές γραμμές ή οι αναπαραστάσεις με επιθετικό περιεχόμενο στις ζωγραφιές του, η υπερπροστατευτικότητα σε ορισμένα αγαπημένα παιχνίδια, καθώς και πιθανά αγχογόνα περιεχόμενα στις ιστορίες που πλάθει με τη φαντασία του.
Αφού παρατηρήσουμε ένα ή περισσότερα από τα εν λόγω σημάδια, είμαστε έτοιμοι για την αντιμετώπιση, η οποία έγκειται στην κατανοητική προσέγγιση των παιδιών. Πώς; Με τον τρόπο που περιγράφεται στο άρθρο μου: «11 Τρόποι να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες που προκύπτουν στα παιδιά στην εποχή του κορωνοϊού (και όχι μόνο)».
Σημείωση: Οι αλλαγές στις συμπεριφορές των παιδιών που αναφέρονται στο παρόν άρθρο συνιστούν σημάδια πως το παιδί κάτι βιώνει ως απειλή. Ενδέχεται να προκύψουν τόσο κατά την περίοδο του κορωνοϊού όσο και σε οποιαδήποτε άλλη συνθήκη, η οποία μπορεί να βιώνεται ως απειλητική από το ίδιο το παιδί.